Untitled Document

Weterani X legionu otrzymali nagrody i działki ziemi w Narbo w południowej Galii, ale nie długo dane było im cieszyć się gospodarowaniem. W idy marcowe 44 r. ich wódz został zasztyletowany w senacie przez spiskowców pod wodzą Brutusa i Kasjusza. Wkrótce przeciwko nim wystąpili trzej triumwirowie: M.Antoniusz, Oktawian, i M.Lepidus, który na nowo sformował legion X. Wrogie armie spotkały się pod Filippi. Armią Cezaria dowodził M.Antoniusz, już to z uwagi na wiek i doświadczenie, już to z powodu choroby Oktawiana. Lepidus pozostał w Rzymie. Dnia 23 października 42 r. legion X ponownie rozbił wroga na jego lewym skrzydle, które nazbyt rozciągnięte nie wytrzymało uderzenia. Po zwycięstwie weterani X legionu zostali osiedleni w Cremonie w północy Italii. Niebawem legion X został przeniesiony na Wschód i brał udział w wyprawie M.Antoniusza przeciw Partom w Armenii, gdzie obległ miasto Fraaspę. Po nieudanych szturmach zarządzono odwrót, okupiony ciężkimi stratami z powodu walk, chorób, mrozu i wycieńczenia marszem. W końcu doszło do starcia między Antoniuszem i Oktawianem w morskiej bitwie pod Akcjum 2 września 31 r. Legion X zgrupowany pod dowództwem armii lądowej Kanidiusza Krassusa, przypatrywał się jak Antoniusz czmychnął z teatru zmagań i uszedł z Kleopatrą do Aleksandrii. Kiedy jeszcze sam Kanidiusz z małym odziałem ruszył w ślad za swym wodzem, legioniści rozpoczęli tygodniowe pertraktacje o warunkach włączenia ich do armii Oktawiana. Legion X wytargował dobre warunki, a jego weterani uzyskali działki ziemi. Mimo to wkrótce doszło do buntu, a Oktawian był zmuszony do ukarania i rozformowania jednostki. Nadto pozbawił legion X zaszczytnego miana Equites, który uzyskał pod dowództwem Cezara w czasie zmagań z Ariowistem. Finalnie jednak Oktawian, dokonując reorganizacji całej armii, na nowo sformował legion X, dodając doń legionistów z innych oddziałów i wysłał go do Hiszpanii. Od czasu ponownego sformowania oficjalna nazwa legionu brzmiała Legion X Gemina (Bliźniaczy, bo już nie ten sam). Na półwyspie Iberyjskim w latach 25- 13, X brał udział w kampaniach przeciw Cantabrom (Baskowie). Były to wyjątkowo ciężkie i zaciekłe walki, zakończone dopiero gdy dowództwo nad legionem X objął sam M. Agryppa, który dokonując rzezi powstańców i przesiedleń, zakończył całkowity podbój Hiszpanii. Po opanowaniu kraju weterani X zostali pierwszymi osadnikami w Emerita Augusta, założonej jako kolonia dla weteranów wojskowych w nowo zorganizowanej prowincji w Hiszpanii Tarraconensis. Stan liczbowy legionu X w jego stałym miejscu stacjonowania został podniesiony do ogólnej liczny 5320 legionistów i 120 jeźdźców oraz korpus oficerski i pomocniczy ( łącznie więc 5.5 tyś.). Dzielił się on na 60 centurii po 80 ludzi każda. Wśród centurionów pierwszy rangą był Primus pilus (primipilus). Centurionom dodano ich zastępców: optio oraz kancelarię, w której służyli: librarius, tesserarius i cerarius. Sześć centurii tworzyło kohortę, a 10 kohort legion, z tymże pierwsza kohorta miała 5 podwójnych centurii. Na czele legionu stał legat i 7 trybunów wojskowych, z których jeden ze stanu senatorskiego był zastępcą legata. Legat do swej dyspozycji miał też zawodowy personel: cornicularius, actuarii i exactores. Obozem zarządzał praefectus castrorum. Stały obóz obejmował budynki mieszkalne legionistów, oficerów, nadto łaźnie, urządzenia sanitarne, magazyny, warsztaty, kuchnie, stajnie, szpital i kaplicę, gdzie przechowywano znaki legionowe (aquila, signa, imagines). Pod świątynią mieścił się skarbiec, gdzie przechowywano również oszczędności legionistów. Roczny żołd legionisty wynosił 225 denarów, a odprawa dla weteranów do 3 tys. denarów. Uzbrojenie legionisty nadal składało się z pilum, które przebijało tarcze, godząc we wrogów, nieco zmodyfikowany gladius (miecz uległ skróceniu z 50-55 do 44-50 cm), a kolczuga (lorlica hamata) zastąpiona została zwolna przez loricae segmentata (szczególnie po 9 r. n.e.). Hełm typu Montefortino poczęto zastępować hełmem galijskim, a następne hełmem cesarsko-galijskim. Wreszcie owalna tarcza z początkiem I w. n.e. została zastąpiona zmodyfikowaną wersją, w której odcięto owalną górę i dół, pozostawiając wrzecionowatą wypukłość. Z ciężkiego sprzętu w każdej centurii była: 1 balista, i 1 onager w każdej kohorcie. Legion X zasilany był oddziałami posiłkowymi (auxilia) rekrutujących się z ludności prowincjonalnej. Z uwagi na brak armii rezerwowej, niekiedy z legionu wydzielano kilka kohort, które jako vexillationes (1-2 tyś.) pełniły służbę z dala od legionu, zasilając inne jednostki. Oddziały takie miały własne proporce zwane vexilla. Imago legionu X noszonym na owych proporcach był taurus (byk).
W roku 63 n.e. kiedy legion XV Apoliinaris pomaszerował z Gn.Korbulonem na wojnę przeciwko Partom, jego miejsce w obozie Carnuntum w Panonii (na zachód od Bratysławy), zastąpił legion X. Następnie na krótko (68/69), odesłano legion X do Hiszpanii, by w 70 r. połączyć go z 3 legionami pod wodzą Petylusza Cerialisa. Na czele tej armii zdławiono w zaciekłych bojach bunt Batawów, którym przewodził Juliuszu Cywilis, pragnący stworzyć odrębne państwo galijskie (bitwa pod Arenacum, Rygodulum nad Mozelą i Colonia Agrippinensis). Po zwycięstwie legion X został osadzony na leża zimowe w nowym obozie w Noviomagus (Nijmegen), gdzie przez 2 dekady strzegł granic przed atakami Sugambrów i Uzypetów.
Legion X w 89 r. wraz z 3 innymi legionami brał udział w stłumieniu buntu namiestnika Germanii Superior -L.Saturnina, skierowany przeciwko cesarzowi Domicjanowi. Legioniści pośpieszyli na południe do Mainz, gdzie rozbili wojska buntownika. Każdy z legionów otrzymał tytułu Fidelis Domitiana. Po powrocie do obozu w Noviomagus legion X budował umocnienia na Renie, zwłaszcza za czasów panowania cesarza Trajana, który w 100 r. przemianował Xanten i Nijmegen na Colonia Ulpia Traiana i Ulpia Noviomagus.
Po kolejach kilkunastu latach spędzonych w Ulpia Noviomagus legion X w 103 r. został przeniesiony do Aquincum (Budapeszt) w Panonii , a w 114 r. do stałego obozu w Vindobonie ( Wiedeń ). W tym czasie legioniści X wzięli udział w wojnie dackiej. Cesarz Trajan przerzucił przez Dunaj legiony po moście koło Drobeta (Turnu Severin) i uderzył na stolicę Daków Sarmizegetuze. Po zdobyciu warowni, król Daków Decebal popełnił samobójstwo, a Rzym zyskał nową prowincję.
Z 28 legionów za panowania następcy Trajana cesarza Hadriana, 3 stacjonowały w Panonii Superior: legio I Adiutrix, legio XIIII Gemina i legio X Gemina. W Judei stacjonował inny legion X Fretensis, który w latach 132-135 tłumił powstanie żydowskie Bar Kochby. Do armii walczącej w Judei wydzielano z legionu X Gemina kilka kohort, które jako vexillationes (1-2 tyś.) pełniły tam służbę. Walka z Judejczykami trwała kilka lat; przyniosła ruinę kraju i ludności; zniszczono 50 miast, zginęło 500 tyś. ludzi, tyleż sprzedano do niewoli. Vexillationes legionu X Gemina walczyły też z powstaniem w Mauretanii, które udało się zgnieść dopiero w 150 r. Później zaś wysłane zostały z cesarzem Lucjuszem Verusem przeciwko Partom. Faktyczne dowództwo w tej wojnie sprawował namiestnik Syrii G.Awidiusz Kasjusz. Vexillationes legionu X po wkroczeniu do Armenii i północnej Mezopotamii, uczestniczył w zajęciu Seleukeji nad Tygrysem, a następnie zdobył i zniszczył Ktezyfont (stolica Partii). Zwycięstwo to zniweczyła jednak zaraza, który wyniszczyła część armii rzymskiej.
Podczas panowania cesarza Marka Aureliusza, legion X walczył przeciw Kwadom. Wskutek zarazy przywleczonej ze wschodu zwykła rekrutacja do armii okazała się niewystarczająca, i powołano do wojska niewolników, gladiatorów a nawet przestępców. Kampanie pod osobistym dowództwem cesarza prowadzili: T.Pompejanus (zięć cesarza, poślubił jego córkę Lucylę ) i Helwiusz Pertynaks. Ten ostatni w kampanii przeprowadzonej z legionem X w latach 172-173 doprowadził do klęski Markomanów i Kwadów, zabijając wiele tysięcy barbarzyńców. Następnie po przeniesieniu kwatery cesarza z Carnuntum do Sirmimum (opodal ujścia Sawy do Dunaju) w 175 r. pokonano Jazygów i Kwadów. Po zwycięstwie legioniści jęli uciskać ziemie Markomanów i Kwadów, doprowadzając do nowej wojny, w której vexillationes dotarły aż do Trenczyna na Słowacji, gdzie na przełomie 179/180 przezimowały w założonym przez siebie obozie warownym. Nota bene obecność wojsk rzymskich w Laugaricio (łac. nazwa Treczyna), została poświadczona inskrypcją naskalną.
Po zabójstwie Pertynaksa w 193 r. legion X poparł namiestnika Panonii Septymiusza Sewera, który ruszył na Rzym, gdzie rozbroił zabójców cesarza –pretorianów. Na ich miejsce powołał zasłużonych legionistów armii naddunajskiej, w tym z legionu X. Po rozgromieniu i zabiciu Pesceniusza Nigra, obwołanego cesarzem przez legiony syryjskie, Septymiusz Sewer ruszył przeciwko innemu pretendentowi do władzy cesarskiej: namiestnikowi Brytanii Klodiuszowi Albinowi. Dnia 19 lutego 196 r. na polach pod Lugdunum (Lyon) doszło do jednej z największej i najkrwawszej bratobójczej bitwy jaką stoczyli Rzymianie. Legion X wraz z innymi 150 tysiącami żołnierzy i wojowników zmagał się w bezpardonowej walce, w której lewe skrzydło Albina padło pod razami legii naddunajskich, prawe zaś rozgromiło wciągnięte w pułapkę legiony Sewera, który sam musiał ratować się ucieczką. W końcu jednak na flankę wojsk Albina spadła jazda pod wodzą Letusa, zmuszając je do odwrotu i bezładnej ucieczki. Legioniści X wdarli się na karkach uciekających do Lugdunum i dokonali bezpardonowej rzezi żołnierzy i mieszkańców.
Sewer w 197 r. zorganizował wyprawę przeciwko Partom. Vexillationes legionu X wraz z cesarzem zdobyli i złupili obie stolice Partii: Seleukeje i Ktezyfont, ale w roku następnym (198/199) dwukrotnie i bezskutecznie oblegli Hatrę, której obrońcy zrzucali na legionistów pociski z płonącego naturalnego asfaltu i ropy, a nawet garnki z jadowitymi skorpionami.

© Copyright All Rights Reserved; Designed by MarGraph
Poznań 2010 - 2023